اولین فیلم سینمایی کردی (و البته اولین فیلم سینمای ارمنستان نیز) به نام زارِ[i]، در ۱۹۲۷ میلادی در ارمنستان فیلمبرداری شد، اما خود سینمای کردی در سالهای ۲۰۰۰ میلادی، ظهور کرد. در کشور ترکیه، سینمای کردی ما را به سمت کارهای یلماز گونهی میبرد که سالها زندانی بود و معروفترین فیلم خود به نام “راه”[ii] را در ۱۹۸۲ از داخل زندانی کارگردانی کرد.
در ایران کارهای بهمن قبادی ( زمانی برای مستی اسبها۲۰۰۰ میلادی، لاک پشتها هم پرواز میکنند ۲۰۰۴ میلادی و …) از معروفترین فیلمهای سینمای کردی هستند. البته نباید فیلمهای دیگری را که توسط کارگردانان غیرکرد درباره ی کردها ساخته شده اند، چه بصورت داستانی و یا مستند، از یاد برد. فیلم مستند “عروسی مقدس” از معروفترین فیلمهای مستند ایرانی است که توسط فرهاد ورهرام در سال ۱۳۷۵ شمسی (۱۹۹۴ میلادی) ساخته شده که به آیین “پیر شالیار” در هورامان میپردازد.
غیر از افراد نامبرده در بالا، از دیگر معروفترین کارگردانان کرد، میتوان نام برد از: مانو خلیل، شیرو رئوف، ژانو روژبیانی، کاظم اُز، شوکت امینکورکی، حشام زمان، یوکسل یاوز.
در مورد اولین فیلم کردی، زارِ، باید گفت که این فیلم سیاه و سفید و صامت، که دارای داستانی عشقی است در یک روستای اِزدی، در ارمنستان اتفاق می افتد. کارگردان فیلم، هامو بِکنازاریان[iii]، خود اهل ارمنستان است. در این فیلم میتوان زندگی روزمره، رسوم، سنن و نیز رقص کردی را دید. در فیلم زارِ (دختر)، و سِیدو (پسر) چوپان، عاشق همدگیر میشوند، اما رئیس روستا به نام تمور، میخواهد زارِ را به عنوان زن دوم خود به همسری درآورد (این فیلم، الهام بخش مژده ارسلان شد تا فیلم خود را درباره ی چندهمسری به نام A Fatal Dress: Polygamy را بسازد). پسزمینه فیلم نیز، انقلاب روسیه است.
بکنازاریان، متولد ۱۸۹۱ ایروان است و در سال ۱۹۶۵ فوت کردهاست، که بعد از انقلاب ۱۹۱۷ روسیه به گرجستان رفت. از دیگر فیلمهای نازاریان میتوان یاد کرد از: گنجینه های گمشده ۱۹۲۴، ناتیلا ۱۹۲۶، دختری از آرارات ۱۹۵۰، خانه ی نو ۱۹۵۵.
پیشتر، هویت کردی بطور عمده از طریق سنن شفاهی منتقل میشد، اما امروزه این امر توسط فیلم و سینما صورت میپذیرد.
اکثر فیلمهای کردی که توسط کارگردانان کرد ساخته شده، به مساله فقر و رنج مردم کرد در خاورمیانه میپردازد.
به اشتراک گذاشتن تاریخ و تفکر خود از طریق تصویر، یعنی اعتماد به نفس، اعلام وجود و البته نشان دادن خود از نگاه “خود” به “خود” و نیز “دیگری”. اکثر بازنمایی ها از کردها، تا پیش از ظهور سینمای کردی، بازنمایی بود که توسط “دیگری” از خود” انجام میشد و در آنها کرد، به صورت بی تمدن یا تروریست تصویر میگشت. سینمای کردی، خاطرات قومی و تاریخ مقاومت را به تصویر میکشد.
در سینمای ایرانی، که یک سینمای شهرمحور است، بازنمایی هویت ملی، بازنمایی یک هویت شهرنشین است و اقلیت های قومی، حکم فرهنگهای “حاشیه ای” را نسبت به فرهنگ مرکزی “شهری”، دارند. اما غیر از سینمای ملی، سینمای قومی کرد، که “خود” به تصویرپردازی از “خود” پرداخته است نیز، هویت خود را بیشتر یک هویت روستایی و مظلوم بازنمایی کرده است. در سینمای ملی، شهر محورِ توجه و بازنمایی است و لذا هویت ملی یک هویت شهری است و هویت قومی، یک هویت روستایی، حاشیه ای. یعنی کرد نیز خود را بیشتر به صورت روستایی و حاشیه ای میبیند.
منابع:
– عباسی، مریم (۱۳۸۸) بررسی انسان شناختی سینما: شهر در سینما (مطالعه موری بر فیلمهای داستانی قبل از انقلاب)، گروه انسانشناسی دانشگاه تهران.
– هاشمی، محمد، نگاهی از منظر نشانه شناسی فرهنگی به بازنمایی مقوله هویت ملی در سینمای ایران/ برآیندهای قومیتی پایدار
