احیای اپرای ایرانی نیازمند انتقال دانش به مخاطبان است. از سالها قبل بنده این را ذکر کردم که یکی از اپراهایی که سالها قبل قصد آنرا داشتم که بروی صحنه بیارم «لیلی و مجنون» بود٬ حتی پیش از اپرای مولوی. منتها ورژنی که کیفیت صدای فوق العاده داشته باشد را پیدا نمی کردم . به کشورهای جمهوری آذربایجان و انگلیس و روسیه رفتم… تا بالاخره یک ورژنی پیدا کردم که مناسب بود و …
این روزها تئاتر اپرای عروسکی «لیلی و مجنون» در تالار فردوسی تهران بروی صحنه رفته است به همین بهانه گفتگویی ترتیب دادیم با نویسنده٬ طراح وکارگردان این اثر که در ذیل مشروح آنرا می خوانید:
آقای بهروز غریب پور دلایل عمده شما چه بود که اپرای آذری را انتخاب وکار کردید؟
دلیل عمده را در بعضی از بروشورهایمان ذکر کرده ام. بهرحال احیای اپرای ایرانی نیازمند انتقال دانش به مخاطبان است. از سالها قبل بنده این را ذکر کردم که یکی از اپراهایی که سالها قبل قصد آنرا داشتم که بروی صحنه بیارم «لیلی و مجنون» بود٬ حتی پیش از اپرای مولوی. منتها ورژنی که کیفیت صدای فوق العاده داشته باشد را پیدا نمی کردم . به کشورهای جمهوری آذربایجان و انگلیس و روسیه رفتم… تا بالاخره یک ورژنی پیدا کردم که مناسب بود و بعد در ایران روی آن کار کردم. تقریباْ قریب به ۸ سال است که روی موسیقی این اثر کار کردیم که صدا بدون خش و مشکل باشد وگرنه «لیلی و مجنون» زودتر از اپراهای قبلی ام روی صحنه می آمد.
نکته ای که وجود داشت پیش از انقلاب این بود که ما مقلد صفر بودیم حتی موقعی که متون فارسی را برای اپرا می نوشتند نوع آواز خوانی تقلیدی از اپرای غربی بود به این دلیل من فکر می کردم که اگر مردم ما که هم متوجه می شوند هم به زبان فارسی اپرا خواند و هم می توان به زبان ترکی آذری که اپراهایی وجود دارد که ببینند و بیشتر زمینه فراهم می شود که آن اعتماد به نفس شرقی و آسیایی پدید بیاید و ما بتوانیم به مردم دانش را منتقل کنیم که اپرا پدیده ای غربی نیست. درست است که در غرب روی اپرا خیلی کار کرده و واقعاْ بزرگترین آهنگسازان به اضافه بزرگترین خواننده ها سالها کار کرده اند٬ اما ما که بصورت سنتی دارای تعزیه بودیم و هستیم و خود تعزیه هم دارای مولفه های یک اپرا هست. حالا در خود لیلی و مجنون به زبان ترکی چه چیزی اتفاق می افتد. یکی اینکه ما مشترکات فلات ایران را بایستی درواقع نشان بدهیم که وقتی که به اپرای لیلی و مجنون نگاه می کنیم تمام دستگاههای موسیقی ایرانی اعم از سه گانه٬ چهارگانه و حتی کردی بیات اینها در آن وجود دارد.
بنابراین یکی اینکه ما اهل فرهنگ (اصلاْ با اهل سیاست کاری ندارم!)برای پیدا کردن ریشه ها و فصل مشترکات بایستی چنین کارهایی کنیم که ما نه تنها همسایه هستیم بلکه حتی از یک دغاغله سرچشمه قصه ها و افسانه ها برخوردار هستیم از نظر موسیقی هم همینطور.
دوم اینکه زبان دوم ایران زمین زبان آذری است. شمار نفوس آذری زبان را در کشور نگاه کنید و واقعاْ جای دریغ و تأسف است که ما به موسیقی این قوم کمتر توجه کردیم و من تصورم این بوده و هست که آذری زبانان با دیدن این اپرا اعتماد بنفسی پیدا می کنند فراتر از آن چیزی که در واقع ممکن است در حالت عادی داشته باشند که زبان و موسیقی مادریشان دارای قابلیت هایی است که اغلب زبان های اروپایی هم قابلیت آنرا ندارند. مثلاْ اپرا به زبان بلژیکی نداریم حتی به زبان سو‌‌‌ئدی اپرا نداریم٬ بخاطر اینکه این قابلیت زبانی وجود ندارد و با قابلیت موسیقایی زبان آذری و ادبیات آذری٬ طبیعی است که در اینجا بنمایش گذاشته شده و امیدواریم که مردم آذربایجان و آذری زبان هم بیایند و ببینند که زبان مادریشان چقدر قدرت دارد!
شنیده ها حاکی است که قرار است در در اردبیل نیز اپرای عروسکی «لیلی و مجنون» به زبان آذری بنمایش عموم گذاشته شود و حتی شایع شده که سالن نمایش فدک اردبیل نیز برای این موضوع در حال بهینه سازی و تدارک است نور و صدا آن درحال آماده سازی است؟
امیدوارم.چه شایع خوبی! کاش تمام شایعات اینگونه خوب بودند!
در این زمینه و اجرای اپرای آذری در اردبیل با شما صحبت یا مکاتباتی شده است؟
نه خیر- ببینید موقعی که بحث فرهنگ پیش می آید همه عقب می کشند به معنی حمایت واقعی و عینی. و راجع به اینکه سخنرانی بکنند همه حاضرند. سال گذشته برای بزرگداشت مولوی قرار بود که ما اپرای مولوی را در خوی اجرا کنیم. متأسفانه نه صحنه داشتند و نه پیش بینی هزینه کرده بودند و نه جایی برای اقامت ما درنظر گرفته بودند٬ اصلاْ تصوری نداشتند که ما چگونه می توانیم آنجا برویم. ما فقط وسایلمان ۸ تن است. عین این صحنه را در جایی دیگر می رویم و علم و برپا می کنیم. خوب بایستی شرایط صحنه ای آماده باشد. گروه ما یک گروه ۳۰ نفره است. اگر شرایط آماده و محیا باشد ما با کمال میل برای اجرای اپرا در آذربایجان راغب هستیم. اتفاقاْ جای اینگونه نمایش ها در استانهای آذربایجان شرقی و غربی و اردبیل است.
پس تا الان صحبتی در ارتباط با برگزاری اپرا در اردبیل٬تبریز و ارومیه با شما نشده است؟
همین زمزمه هایی که شما می گویید من شنیدم و تا حالا کسی نیامده که صحبت رسمی کند که حاضریم که میزبانی کنیم و اپرای لیلی و مجنون را در اردبیل٬ تبریز و یا هر شهر دیگر آذربایجان روی صحنه بیارید.
انتظارتان از آذری زبانان برای این اثر چیست؟
بنده کرد هستم و اپرای آذری روی صحنه بردم. من مطمئنم اگر اپرا به زبان کردی بود اینجا مجبور می شدیم که یک تلویزیون مداربسته قرار دهیم که داخل سالن انتظار هم مردم بنشینند. متأسفم بگویم که تا بدین روز بنده غیرت آذری ها را ندیدم!
شاید این حضور کم رنگ آذری ها بخاطر عدم اطلاع رسانی مطلوب در محافل خبری آذربایجان است؟
این را قبول دارم. ولی بعضی از آذری ها لطف بزرگی کردند ما چند روز پیش یک زن و شوهر آذری زبان آمدند و به ما اطلاع دادند که یک سایت ویژه اپرای «لیلی و مجنون» راه اندازی کرده اند و خودشان دارند اطلاع رسانی می کنند ولی بهرحال ما هم محدودیت های فراوانی داریم برای تبلیغات . برای اینکه ما یک گروه غیردولتی هستیم و از بودجه خاصی برخوردارنیستیم و مجبوریم از طریق این فضای مجازی و اینترنت استفاده و بهره گیری کنیم ولی امیدوارم که درواقع شما اطلاع رسانی کنید که بتوانیم به نحو شایسته زبان و فرهنگ آذری زبانان را در پایتخت کشور تبلیغ کنیم.
شایان ذکر است ٬ هنردوستان و همشهریان گرامی برای دیدن اپرای«لیلی و مجنون» به زبان آذری از ۷ لغایت ۱۹ اردیبهشت ماه در ساعت ۱۹:۳۰ به تالار فردوسی به نشانی: تهران- خیابان حافظ – خیابان استاد شهریار – تالار فردوسی(روبروی تالار وحدت) مراجعه و برای رزرو بلیط و کسب اطلاعات بیشتر می توانند با شماره تلفنهای: ۷-۶۶۷۰۵۱۰۱ تماس حاصل نمایند.
این مصاحبه در وبسایت سلام نمین منتشر و توسط مصاحبه شونده برای بازنشر در اختیار انسان شناسی و فرهنگ قرار گرفته است. بهروز غریب پور مشاور ارشد علمی انسان شناسی و فرهنگ است.