نویسنده: زهره دودانگه
در این نوشتار تلاش بر آن است تا سیری از تاریخ تحولات فضا در اواخر دوره قاجار و نیز حکومت پهلوی در قالب گاهشمار ارائه شود. ماخذ این گاهشمار کتاب «از شار تا شهر» نوشته سید محسن حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران است. در گاهشمار پیش رو سعی بر آن بوده نحوه انتخاب سال ها از ماخذ یاد شده، بر مبنای میزان ارتباط آن با موضوع فضای شهری صورت پذیرد. از آنجا که تحولات فضا از تصمیم های کلان سیاسی و اقتصادی جدایی ناپذیر است، به برخی وقایع مهم سیاسی و اقتصادی نیز اشاره شده است. بدیهی است که این گاهشمار می تواند با استفاده از منابع و متون دیگر تکمیل شود، که این امر در دستور کار پژوهش تاریخ فرهنگی فضای شهری قرار دارد.در این نوشتار تلاش بر آن است تا سیری از تاریخ تحولات فضا در اواخر دوره قاجار و نیز حکومت پهلوی در قالب گاهشمار ارائه شود. ماخذ این گاهشمار کتاب «از شار تا شهر» نوشته سید محسن حبیبی، انتشارات دانشگاه تهران است. در گاهشمار پیش رو سعی بر آن بوده نحوه انتخاب سال ها از ماخذ یاد شده، بر مبنای میزان ارتباط آن با موضوع فضای شهری صورت پذیرد. از آنجا که تحولات فضا از تصمیم های کلان سیاسی و اقتصادی جدایی ناپذیر است، به برخی وقایع مهم سیاسی و اقتصادی نیز اشاره شده است. بدیهی است که این گاهشمار می تواند با استفاده از منابع و متون دیگر تکمیل شود، که این امر در دستور کار پژوهش تاریخ فرهنگی فضای شهری قرار دارد.
۱۲۴۳ ه.ش. (۱۸۶۴ م.)ایجاد اولین خط تلگراف در ایران به وسیله انگلیس در بوشهر برای داشتن ارتباط با هند
۱۲۵۶ ه.ش. (۱۸۷۸ م.)تهیه نقشه شهر جدید تهران، دارالخلافه ناصری
۱۲۷۹ ه.ش. ( ۱۹۰۰ م.)افتتاح بانک استقراضی با سرمایه روسی
** ۱۲۸۵ ه.ش. (۱۹۰۶م.). (۱۴ مرداد)فرمان مشروطیت، گشایش اولین مجلس ملّی
۱۲۸۶ ه.ش. (۱۹۰۷ م.)توشیح قانون اساسی مشروطیتمرگ مظفرالدین شاه، حکومت محمدعلی شاه، آغاز دوره استبداد صغیر
** ۱۲۹۹ ه.ش. (۱۹۲۰ م.) کودتای نظامی سید ضیاء و رضاخان میرپنج، فروپاشی دولت قاجار
۱۳۰۵ ه.ش. (۱۹۲۶ م.)تاسیس ثبت اسناد و املاکشروع ساخت راه آهن شمالی-جنوبی
۱۳۰۹ ه.ش. (۱۹۳۰م.)تصویب نقشه تهران، تحت عنوان نقشه خیابان هاتصویب قانون بلدیه- تغییر نام بلدیه به شهرداری، برداشتن نام دارالخلافه از پایتخت
۱۳۱۰ ه.ش. (۱۹۳۱ م.)تصویب نقشه جدید شهر همدان
۱۳۱۱ ه.ش. (۱۹۳۲م.)تخریب دیوارهای کهن تهران، ایجاد خیابان های عریض کمربندی، گسترش شهر به سوی غرب
۱۳۱۲ ه.ش. (۱۹۳۳ م.)گشایش کارخانه سیمان و نساجی ریتصویب قانون تعریض و توسعه معابر و خیابانها
۱۳۱۳ ه.ش. (۱۹۳۴م.)تاسیس بانک ملی ایرانتاسیس دانشگاه تهرانایجاد کارخانه نساجی چالوس
۱۳۱۶ ه.ش. (۱۹۳۷ م.)تهیه نقشه جدید تهران، دگرگونی شکلی شهر در مقیاسی گسترده
۱۳۱۷ ه.ش. (۱۹۳۸ م.)تاسیس شرکت دخانیات ایرانگشایش مرکز برق ژاله در تهرانمقدمه راه اندازی کارخانه ذوب آهن
۱۳۱۸ ه.ش. (۱۹۳۹ م.)ایجاد بانک ساختمانتصویب آیین نامه پیش آمدگی ها در گذرها و خیابانها
** ۱۳۲۰ ه.ش. (۱۹۴۱ م.)پایان دورۀ اول دولت پهلوی، شروع مرحله اول از دورۀ دوم دولت پهلویاصلاح قانون تعریض و توسعه معابر
** ۱۳۲۷ ه.ش. (۱۹۴۸ م. )تاسیس شورای عالی برنامهشروع اولین برنامه توسعه اجتماعی- اقتصادیآغاز جنبش ملی شدن نفت
۱۳۲۸ ه.ش. (۱۹۴۹ م.)تصویب لایحه قانونی تشکیل شهرداری و انجمن شهر۱۳۲۹ ه.ش. (۱۹۵۱ م.)
* ملی شدن نفت، عدم خرید نفت ایران به وسیله شرکتهای بین المللی نفت
۱۳۳۰ ه.ش. (۱۹۵۱ م.)* اعلان اقتصاد بدون نفتایجاد بیش از ۲۰۰ هسته صنعتی جدید
۱۳۳۱ ه.ش. (۱۹۵۲م.)لایحه قانونی ثبت اراضی موات تهران
** ۱۳۳۲ ه.ش. (۱۹۵۳ م.) کودتا، آغاز دومین مرحله از دورۀ دوم حکومت پهلوی
۱۳۳۳ ه.ش. (۱۹۵۴ م.)ورود مستشاران اصل چهار ترومن به ایران، سرمایه گذاری اصل ۴ در ۳۸ طرح عقب افتاده از برنامه یکم
۱۳۳۴ ه.ش. (۱۹۵۵ م.)معافیت مالیات برای مدت پنج سال برای سرمایه گذاری خارج از محدودۀ ۶۰ کیلومتری تهرانآغاز برنامه دوم توسعه اقتصادی و اجتماعی
۱۳۳۵ ه.ش. (۱۹۵۶م.)اجرای طرح های بزرگ، ۷۵% هزینه طرح ها از درآمدهای نفتی و ۲۵% از استقراض خارجی تامین خواهد شد.قانون ایجاد جاده سوم بین تهران و شمیرانتصویب قانون منع تصرف زمین ها دولتی، اوقاف و موات در فاصله ۱۰ کیلومتری از مراکز شهری
** ۱۳۳۶ ه.ش. (۱۹۵۷م.)رکود اقتصادی، سقوط بازار زمین و ساختماناعلان سیاست دروازه های باز
۱۳۳۹ ه.ش. (۱۹۶۰ م.)سوداگری زمین و ساختمانقانون تملک اراضی برای اجرای برنامه های شهرسازی و خانه سازی
** ۱۳۴۱ ه.ش. (۱۹۶۲ م.)انقلاب سفید، اصلاحات اراضیشروع برنامه سوم توسعه اقتصادی- اجتماعیآغاز مرحله سوم از دورۀ دوم دولت پهلوی
۱۳۴۲ ه.ش. (۱۹۶۳ م.)سرمایه گذاری دولت در طرح های ملّی و سرمایه گذاری بخش خصوصی در دیگر زمینه هااصلاح قانون توسعه و تعریض معابر و زمین گودهای جنوب تهران
۱۳۴۳ ه.ش. (۱۹۶۴ م.)تاسیس وزارت آبادانی و مسکنتعطیل بانک ساختمان و تاسیس بانک رهنی
۱۳۴۴ ه.ش. (۱۹۶۵ م.)شروع طرحهای جامع شهریقانون تملک آپارتمان ه
ا۱۳۴۵ ه.ش. (۱۹۶۶ م.)تصویب طرح جامع تهرانقانون اصلاح پاره ای از موارد و الحاق چند ماده به قانون شهرداری
۱۳۴۷ ه.ش. (۱۹۶۸م.)شروع برنامه چهارم توسعه اقتصادی- اجتماعیقانون نوسازی و عمران شهری
۱۳۵۰ ه.ش. (۱۹۷۱ م.)*افزایش قیمت نفت، افزایش در آمد ملی، تغییر سیاست دولت
۱۳۵۱ ه.ش. (۱۹۷۲ م.)تاسیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایرانصنعت گرایی بسیار شدیدتوسعه چشمگیر بخش ساختمان
۱۳۵۲ ه.ش. (۱۹۷۳ م.)قانون نظارت بر گسترش شهر تهران شروع برنامه پنجم توسعه اقتصادی- اجتماعی
۱۳۵۳ ه.ش. (۱۹۷۴ م.)تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به مسکن و شهرسازی
۱۳۵۴ ه.ش. (۱۹۷۵ م.)قانونگسترش شهرسازی در قطب های کشاورزیافزایش شدید حقوق کارگران ساختمان تا ۴۸%، هجوم روستاییان به شهر
۱۳۵۵ ه.ش. (۱۹۷۶ م.)آئین نامه استفاده از اراضی در خارج از محدوده ها و حریم شهرشروع تهیه طرح جامع سرزمین۱۳۵۶ه.ش. (۱۹۷۷ م.)تصویب برنامه ششم توسعه اقتصادی- اجتماعیتظاهرات حاشیه نشینان و ساکنان خارج از محدوده
** ۱۳۵۷ ه.ش. (۱۹۷۸ م.)فروریزی دولت پهلوی
ماخذ: حبیبی، محسن (۱۳۸۵)، از شار تاشهر، انتشارات دانشگاه تهران
نویسنده: زهره دودانگه