(مطالعهی موردی: محلهی اماماعظم شهر گنبدکاووس)
نویسنده: یوسف قوجق
مطالعهی مناسک و آئینها از لحاظ فرایند، نماد و معناشناسی، گرایشی مهم در مردمشناسی است. آداب و رسوم، مجموعهای از رفتارها و باورهای اجتماعی است که در درازمدت، در جامعهای خاص شکل گرفته و جا افتادهاند. اکثر جوامع دارای آدابی هستند موسوم به «آداب گذار» که به مقاطع کلیدی زندگی (تولد، بلوغ، ازدواج، مرگ) مربوط میشوند. بر همین اساس، «تولد» نخستین مقطع کلیدی زندگی یک فرد در جامعه است که درنتیجهی ازدواج بین زن و مرد و تشکیل نهاد خانواده رخ میدهد.
در مادهی ۲۴ میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی ـ که به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسیده ـ آمده است: ۱) هر کودکی بدون هیچگونه تبعیض از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب، اصل و منشاء ملی یا اجتماعی، مکنت یا نسب، حق دارد از تدابیر حمایتی که به اقتضای وضع صغیر بودنش از طرف خانوادهی او و جامعه و حکومت کشور او باید به عمل آید، برخوردار گردد، ۲) هر کودکی باید پس از ولادت به ثبت برسد و دارای نام باشد و ۳) هر کودکی حق تحصیل تابیعتی دارد.
بند ۲ این ماده بر به ثبت رساندن ولادت و داشتن نام کودک تأکید میکند. مهمترین فلسفهی نامگذاری این است که انسان قابل خطاب باشد و دیگران بتوانند به خوبی با او ارتباط برقرار نمایند. پس نام، یکی از هویتهای هر فرد در جامعه و معرف اوست و هر انسان از بدو تولد تا زمان مرگ با نامی خوانده میشود که در تمامی مجامع، اماکن و گروهها او را با آن نام میشناسند.
انتخاب نام برای نوزاد، براساس فرهنگ و آداب و رسوم هر جامعه صورت میپذیرد و بر همین اساس، نام را نمیتوان صرفاً یک واژه تلقی نمود، بلکه نوعی بیان اندیشه و تفکر است و نمایانگر مظاهر فرهنگی و دینی جامعه محسوب میشود و در سطح محدودتر، نگرش زمانی، نژادی و قومی را میرساند.
در بررسی معانی نام افراد به هنگام تولد و تأمل در ریشهی نامها و آداب و سنن نامگذاری و یا شرایط تغییر نام در بین قوم ترکمن، به توتمها و تابوهایی پی میبریم که برخاسته از باورهای کهن آنها در رابطه با نقش نامها در تکوین شخصیت انسان است. لذا به نظر میرسد نامگذاری در بین ترکمنها نه تنها لازمهی زندگی اجتماعی، بلکه میتواند بر شخصیت فردی و اجتماعی نوزاد تأثیرگذار باشد.
در این مقاله نگارنده ضمن مراجعه به یادداشتهای خود در بارهی نامهای مردم ترکمن و فرهنگ و آئین نامگذاری در بین این قوم ـ که بین سالهای ۷۰-۱۳۶۵ جمعآوری نموده ـ و دستهبندی نامها بر اساس معانی و خاستگاه، طبق راهنمایی استاد، موضوع را به مطالعهی موردی حالِ حاضر دو خانوادهی ترکمن در گنبد (محلهی اماماعظم) تسری داده و تلاش خواهد کرد با بررسی نامهای فرزندان این خانوادهها، تغییرات مربوطه را طی بیست سال اخیر بررسی و این موضوع را با نظریهی تایلور با عنوان «اصل بقا»، تبیین نماید.
برای خواندن این مقاله لینک زیر را کلیک کنید: